CCJE(2013)4
15 listopada 2013 r.
RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH
(CCJE)
|
OPINIA Nr (2013) 16 W SPRAWIE RELACJI POMIĘDZY SĘDZIAMI I ADWOKATAMI przyjęta na 14. posiedzeniu plenarnym CCJE (Strasburg, 13-15 listopada 2013 r.) |
I. WPROWADZENIE
1. Zgodnie z Mandatem otrzymanym od Komitetu Ministrów Rady Europy, Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE) zdecydowała o przygotowaniu w roku 2013 Opinii w sprawie relacji pomiędzy sędziami i adwokatami, w celu zapewnienia wyższego poziomu jakości oraz usprawnienia procesu wymierzania sprawiedliwości.
2. Niniejsza Opinia została przygotowana w oparciu o wcześniejsze Opinie CCJE, jak również w oparciu o inne, stosowne instrumenty Rady Europy, w tym, w szczególności, o Europejską Kartę Statusu Sędziego (1998), Wielką Kartę Sędziów (2010) oraz Rekomendację Nr CM/Rec(2010)12 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich dotyczącą sędziów i ich: niezawisłości, odpowiedzialności i efektywności. Niniejsza Opinia uwzględnia również Podstawowe Zasady Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczące niezawisłości sądownictwa (1985), Podstawowe zasady Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczące roli adwokatów (1990), Zasady postępowania sędziów z Bangalore (2002) oraz Komentarz Grupy ds. Uczciwości Sędziów do zasad z Bangalore (2007). Ponadto, niniejsza opinia uwzględnia dorobek Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE), a mianowicie Kodeks etyki prawników europejskich (1998, zmieniony w roku 2002 i 2006) oraz Kartę podstawowych zasad europejskich zawodów prawniczych (2006).
Opinia bierze pod uwagę odpowiedzi poszczególnych państw na pytania zawarte w kwestionariuszu oraz raport sporządzony przez eksperta naukowego panią Natalie FRICERO (Francja), jak również ustalenia z konferencji zorganizowanej wspólnie przez CCJE i Paryską Radę Adwokacką w Paryżu w dniu 7 listopada 2012 r., oraz ustalenia zorganizowanej przez CCJE, włoską Najwyższą Radę Sądownictwa i włoską Krajową Radę Adwokacką konferencji, która odbyła się w Rzymie 13 czerwca 2012 r.
Podczas prac nad niniejszą Opinią CCJE konsultowała się również z CCBE.
II. ROLA SĘDZIÓW I ADWOKATÓW W FUNKCJONOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
3. Państwa prawa winny organizować swe systemy sądownicze w taki sposób, aby przestrzeganie prawa oraz poszanowania podstawowych praw i wolności było gwarantowane zgodnie z postanowieniami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (dalej: Konwencja), jak również z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: Trybunał). Zarówno sędziowie jak i adwokaci odgrywają ważną rolę w dążeniu do jak najpełniejszego osiągnięcia owego celu.
CCJE uznała już kluczową rolę współpracy pomiędzy różnymi stronami zaangażowanymi we właściwe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości oraz w interakcję pomiędzy poszczególnymi interesariuszami. Dlatego też w paragrafie 10 swej Opinii Nr 12 (2009), CCJE potwierdziła, że wyznawanie powszechnie uznanych zasad prawnych oraz wartości etycznych przez wszystkie osoby zawodowo zaangażowane w procesy prawne ma kluczowe znaczenie dla właściwego wymierzania sprawiedliwości.
4. Sędziowie i adwokaci mają do odegrania w procesie prawnym różne role, lecz wkład obydwu profesji jest niezbędny w celu uzyskania sprawiedliwego i efektywnego rozwiązania wszystkich procesów prawnych, stosownie do litery obowiązującego prawa.
5. Paragraf 2 Podstawowych zasad Narodów Zjednoczonych dotyczących niezawisłości sądownictwa stanowi, iż władza sądownicza rozpatrywać będzie sprawy w sposób bezstronny, w oparciu o fakty oraz zgodnie z literą prawa, bez żadnych ograniczeń, niedopuszczalnych wpływów, nakłaniania, nacisków, gróźb czy ingerencji, tak bezpośrednich jak i pośrednich, niezależnie od ich źródeł i powodów. Paragraf 6 tego samego dokumentu stanowi, że zasada niezawisłości sądownictwa upoważnia wymiar sprawiedliwości i wymaga od niego zapewnienia, by postępowania sądowe były przeprowadzane w sposób sprawiedliwy, oraz by przestrzegane były prawa ich stron.
W swej Opinii Nr 1 (2001) CCJE podkreśliła, że niezawisłość sądownictwa nie stanowi prerogatywy ani przywileju sędziów, lecz jest niezbędna dla zapewnienia praworządności i stanowi gwarancję dla tych, którzy poszukują oraz oczekują sprawiedliwości.
6. W ramach swego zawodowego zobowiązania do obrony praw i interesów swych klientów, adwokaci również muszą odgrywać kluczową rolę w wymierzaniu sprawiedliwości. Paragraf 6 Komentarza do Karty podstawowych zasad europejskich zawodów prawniczych CCBE określa rolę adwokata w sposób następujący: „Rola adwokata, niezależnie od tego czy pełni ją konkretna osoba, korporacja czy też państwo, polega na byciu zaufanym doradcą i przedstawicielem klienta, zarówno jako profesjonalista szanowany przez strony trzecie, jak i jako nieodzowny uczestnik sprawiedliwego procesu wymierzania sprawiedliwości. Ucieleśniając wszystkie te elementy, adwokat, który wiernie służy interesom własnego klienta i broni jego praw, pełni również funkcję adwokata Społeczeństwa - polegającą na zapobieganiu konfliktom i ograniczaniu ich skali, oraz na zapewnianiu, że konflikty rozwiązywane będą w zgodzie z uznanymi zasadami prawa cywilnego, publicznego lub karnego oraz z odpowiednim uwzględnieniem praw i interesów, w celu dalszego rozwoju prawa, obrony wolności, sprawiedliwości oraz praworządności”. Zgodnie z zapisami paragrafu 1.1 Kodeku etyki prawników europejskich CCBE, szacunek dla pracy wykonywanej przez prawnika leży u podstaw praworządnego i demokratycznego społeczeństwa. Podstawowe Zasady Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczące roli adwokatów stanowią, iż właściwa ochrona praw człowieka oraz podstawowych wolności, zarówno ekonomicznych, społecznych, kulturowych, obywatelskich i politycznych, do których prawo mają wszyscy ludzie, wymaga, by wszyscy mieli skuteczny dostęp do usług prawniczych świadczonych przez niezależnych przedstawicieli zawodów prawniczych. Zasada 12 stanowi, że adwokaci winni przez cały czas zachowywać honor i powagę swej profesji, jako osoby odgrywające ważną rolę w wymierzaniu sprawiedliwości.
7. Sędziowie i adwokaci muszą być niezależni w wykonywaniu swych obowiązków, muszą być niezależni od siebie nawzajem oraz muszą być w ten sposób postrzegani. Owa niezależność afirmowana jest poprzez status oraz zasady etyczne przyjęte przez każdy z tych zawodów. CCJE uznaje taką niezależność za kluczową dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
CCJE odnosi się do Rekomendacji Nr CM/Rec (2010)12, paragraf 7, który stanowi, że niezawisłość sędziów powinna być gwarantowana na najwyższym możliwym poziomie prawnym. Niezależność adwokatów winna być gwarantowana w ten sam sposób.
8. CCJE odnosi się do ustępu 12 Rekomendacji Nr CM/Rec(2010)12, który stanowi, że bez uszczerbku dla ich niezawisłości, sędziowie oraz wymiar sprawiedliwości powinni utrzymywać konstruktywne relacje robocze z instytucjami oraz władzami publicznymi zaangażowanymi w zarządzanie sądami, jak również z przedstawicielami wszystkich zawodów, których zadania związane są z pracą sędziów, w celu umożliwienia skutecznego i efektywnego wymierzania sprawiedliwości. Takie konstruktywne relacje są równie ważne w trakcie postępowań, w celu uzyskania sprawiedliwego i efektywnego rozwiązania danego procesu prawnego.
9. Należy rozróżnić dwa obszary relacji pomiędzy sędziami i adwokatami:
- z jednej strony, relacje pomiędzy sędziami i adwokatami wywodzące się z zasad i uregulowań proceduralnych każdego państwa mających bezpośredni wpływ na efektywność oraz jakość postępowań sądowych. We wnioskach i zaleceniach zawartych w Opinii Nr 11 (2008) w sprawie jakości orzecznictwa, CCJE wskazuje, że standard jakości orzecznictwa będzie w sposób jasny wynikał z wzajemnych interakcji pomiędzy poszczególnymi uczestnikami systemu sądownictwa;
- z drugiej strony, relacje wynikające z postępowania zawodowego sędziów i adwokatów, wymagające wzajemnego poszanowania ról pełnionych przez obydwie strony oraz konstruktywnego dialogu pomiędzy sędziami i adwokatami.
III. POPRAWA RELACJI PROCEDURALNYCH, DIALOGU ORAZ KOMUNIKACJI PODCZAS POSTĘPOWAŃ
10. Sędziowie i adwokaci podlegają wspólnemu, podstawowemu zobowiązaniu, a mianowicie zobowiązaniu do przestrzegania zasad proceduralnych oraz zasad sprawiedliwego procesu.
W opinii CCJE konstruktywne relacje pomiędzy sędziami i adwokatami doprowadzą do poprawy jakości oraz efektywności postępowań. Pomogą również w zaspokojeniu potrzeb obydwu stron: strony sporu oczekują, że zarówno one same jak i ich adwokaci zostaną wysłuchani. Oczekują również od sędziów i adwokatów wspólnego przyczynienia się do sprawiedliwego rozstrzygnięcia ich sprawy, zgodnie z przepisami prawa oraz w rozsądnym terminie.
11. Jakość i efektywność postępowań sądowych zależy jednak przede wszystkim od stosownych uregulowań proceduralnych oraz podstawowych zasad postępowań w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych. Państwa powinny ustanowić takie postanowienia zgodnie z Artykułem 6 Konwencji. Proces projektowania owych postanowień powinien obejmować konsultacje z sędziami i adwokatami, nie w interesie owych dwóch profesji, lecz w interesie uczciwego wymierzania sprawiedliwości. Ważne są również konsultacje z petentami sądów. Nieodzowne jest również poddawanie owych ram proceduralnych regularnym ocenom oraz aktualizacjom, stosownie do potrzeb, oraz angażowanie w ten proces sędziów, adwokatów i petentów sądów.
12. CCJE uważa, iż takowe przepisy powinny wyposażać sędziów w wydajne narzędzia proceduralne pozwalające im na wdrażanie zasad uczciwego procesu i zapobiegające niepotrzebnym opóźnieniom lub uniemożliwiające stosowanie bezprawnych taktyk opóźniających. Przepisy takie powinny być wystarczająco surowe, oraz powinny ustanawiać jasne i właściwe ograniczenia czasowe, zapewniając jednocześnie niezbędną elastyczność.
13. Zasady proceduralne stanowią kluczowe narzędzie umożliwiające rozwiązywanie sporów prawnych. Zasady proceduralne określają stosowne role sędziów i adwokatów. Ważne jest to, by zarówno sędziowie jak i adwokaci posiadali odpowiednią wiedzę o takich zasadach, oraz by je odpowiednio rozumieli - po to, by postępowania kończyły się w sposób uczciwy i by nie były niewłaściwie przedłużane.
14. Wytyczne uzgodnione na poziomie instytucjonalnym również mogą być pomocne w promowaniu współpracy i dialogu. CCJE jest zdania, że sądy powinny zachęcać do określania dobrych praktyk wynikających z porozumień pomiędzy sądami i adwokaturą. Porozumienia dotyczące prowadzenia postępowań i zarządzania nimi zostały przyjęte w licznych systemach sądowniczych, przyjmując różnorakie formy[1]. CCJE ponownie podkreśla, że takie porozumienia proceduralne powinny odpowiadać przepisom prawa procesowego i powinny być ujawniane publicznie, w celu zapewnienia przejrzystości zarówno adwokatom jak i stronom postępowań.
15. W praktyce, zasady proceduralne, niezależnie od tego czy dotyczą one postępowań cywilnych, karnych czy administracyjnych, są często złożone i uwzględniają liczne instancje oraz pośrednie apelacje. Może to doprowadzić do nieuzasadnionych opóźnień oraz do ponoszenia przez strony oraz przez całe społeczeństwo wysokich kosztów. CCJE w sposób zdecydowany popiera wysiłki zmierzające do poddania zasad proceduralnych obowiązujących w Państwach Członkowskich analizie i ocenie, oraz do wypracowania, tam gdzie jest to niezbędne, bardziej transparentnych i adekwatnych zasad.
Wymiana doświadczeń na szczeblu międzynarodowym, zarówno pomiędzy sędziami jak i adwokatami, powinna ułatwiać wypracowanie „najlepszych praktyk” w obszarze ram proceduralnych. Należy jednakże uwzględnić różne tradycje społeczne i prawne poszczególnych krajów.
16. Równy dostęp do informacji dotyczących zasad postępowania oraz przepisów prawa materialnego, jak również do precedensowych orzeczeń, powinien być zapewniony w możliwie najszerszym zakresie, zarówno sędziom jak i adwokatom. CCJE odnosi się do paragrafu 24 Opinii Nr 14 (2011), który stanowi, że system sądowniczy powinien udostępniać orzecznictwo, a przynajmniej orzeczenia o przełomowym znaczeniu w Internecie i) bezpłatnie, ii) w łatwo dostępnej postaci, oraz iii) z uwzględnieniem wymogów ochrony danych osobowych.
17. Sędziowie i adwokaci muszą współpracować w celu zaspokajania potrzeb stron postępowań. Dlatego też CCJE uznaje za ważne planowanie rozpraw oraz prowadzenie kalendarzy procesowych, w celu podniesienia - w interesie stron - efektywności współpracy pomiędzy sędziami i adwokatami. Ponadto, sędziowie i adwokaci muszą współpracować w celu dążenia do polubownych ugód, w interesie stron. W swej Opinii Nr 6 (2004), CCJE zaleciła opracowanie ustaleń dotyczących polubownego rozwiązywania spraw. Wspólne szkolenia mogą podnieść poziom zrozumienia ról sędziów i adwokatów w obszarze polubownego rozwiązywania sporów, za pomocą postępowań ugodowych lub mediacyjnych.
18. Niezbędne jest zapewnienie właściwej wymiany informacji pomiędzy sądami i adwokatami, w celu zapewniania odpowiedniej szybkości i efektywności postępowań. CCJE jest zdania, że państwa powinny wprowadzić systemy ułatwiające komunikację komputerową pomiędzy sądami i adwokatami, w celu usprawnienia obsługi adwokatów oraz umożliwienia im bezproblemowego sprawdzania statusu proceduralnego spraw. W swej Opinii Nr 14 (2011) „Wymiar sprawiedliwości a technologie informatyczne”, CCJE zauważa, że technologie informatyczne odgrywają ważną rolę w przekazywaniu informacji sędziom, adwokatom oraz innym interesariuszom wymiaru sprawiedliwości, jak również opinii publicznej i mediom.
IV. USTANOWIENIE WZAJEMNEGO ZROZUMIENIA ORAZ POSZANOWANIA RÓL OBYDWU STRON - ZASADY ETYCZNE
19. Zarówno sędziowie jak i adwokaci mają swe własne zasady etyczne. Jednak kilka z owych zasad jest wspólnych zarówno dla sędziów jak i adwokatów - np. przestrzeganie prawa, tajemnica zawodowa, uczciwość i godność, poszanowanie stron postępowania, kompetencja, uczciwość i wzajemny szacunek.
20. Zasady etyczne sędziów i adwokatów powinny również dotyczyć relacji pomiędzy obydwoma profesjami.
W odniesieniu do sędziów, CCJE zauważyła w Opinii Nr 3 (2002), paragraf 23, że sędziowie powinni okazywać odpowiednie poszanowanie należne wszystkim osobom (na przykład stronom, świadkom, prawnikom) i nie powinni dokonywać bezprawnych rozróżnień, które nie byłyby zgodne z właściwym pełnieniem ich funkcji. Paragraf 5.3 Zasad z Bangalore stanowi, że sędzia powinien wykonywać swe obowiązki z właściwym uwzględnieniem wszystkich osób, takich jak strony, świadkowie, adwokaci, personel sądu oraz inni sędziowie, bez rozróżniania na podstawie jakichkolwiek niewłaściwych powodów, niemających znaczenia dla właściwego sprawowania takich obowiązków. Sędzia musi zachować porządek i godność debaty we wszystkich postępowaniach przed sądem i musi być cierpliwy, wykazać się godnością oraz uprzejmością w stosunku do uczestników postępowania, ławników, świadków, adwokatów oraz innych osób, z którymi sędzia ma do czynienia w toku sprawowania urzędu.
W odniesieniu do adwokatów, paragrafy 4.1, 4.2, 4.3 oraz 4.4 Kodeksu etyki prawników europejskich CCBE ustanawiają następujące zasady: prawnik, który występuje lub bierze udział w sprawie przed sądem lub trybunałem musi przestrzegać zasad etycznych obowiązujących przed tym sądem lub trybunałem. Prawnik musi zawsze mieć na uwadze uczciwe prowadzenie postępowania. Zachowując należny sądowi szacunek i uprzejmość, prawnik powinien bronić interesów klienta w sposób uczciwy i zdecydowany, nie zważając na własne interesy ani na konsekwencje wynikające dla niego lub jakiejkolwiek innej osoby. Prawnik nigdy świadomie nie udzieli sądowi informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd.
21. CCJE jest zdania, że relacje pomiędzy sędziami i adwokatami powinny być oparte na wzajemnym zrozumieniu roli każdej ze stron, na wzajemnym poszanowaniu oraz na niezależności względem siebie.
CCJE uważa w związku z tym za konieczne rozwijanie pomiędzy sędziami i adwokatami dialogu i wymiany dotyczącej ich wzajemnych relacji, na krajowym i europejskim szczeblu instytucjonalnym. Należy przy tym uwzględniać zasady etyczne obowiązujące zarówno sędziów jak i adwokatów. Dlatego też CCJE zachęca do określenia wspólnych zasad etycznych, takich jak obowiązek zachowania niezawisłości, obowiązek nieustannego poszanowania litery prawa, współpraca na rzecz zapewnienia uczciwego i szybkiego przebiegu postępowania oraz ciągłe szkolenia zawodowe. Odpowiedzialność za proces ten winny ponosić organizacje zawodowe oraz niezależne organa stanowiące, zrzeszające zarówno sędziów jak i adwokatów.
22. Konferencje szkoleniowe organizowane dla sędziów i adwokatów powinny dotyczyć ról obydwu profesji oraz ich wzajemnych relacji, zaś ich ogólnym celem powinno być promowanie uczciwego i efektywnego rozwiązywania sporów, przy jednoczesnym poszanowaniu niezawisłości obydwu stron. CCJE odnosi się do paragrafu 10 swej Opinii Nr 12 (2009), w którym uznaje, że tam, gdzie jest to stosowne, w celu podniesienia jakości wymiaru sprawiedliwości, należy rozważyć organizowanie wspólnych szkoleń dla sędziów, prokuratorów oraz adwokatów, na tematy będące przedmiotem ich wspólnego zainteresowania.
23. W Państwach Członkowskich Rady Europy proces rekrutacji sędziów ma wiele różnych form. CCJE odnosi się do raportu CEPEJ „Ocena europejskich systemów sądowniczych - wydanie 2012”, Rozdział 11.1. W niektórych krajach sędziowie rekrutowani są głównie spośród doświadczonych prawników. W innych krajach, kariery sędziów i adwokatów przebiegają osobnymi ścieżkami. W krajach tych wypracowanie wzajemnego zrozumienia pomiędzy obydwoma profesjami jest szczególnie ważne. Jednym z możliwych rozwiązań wzmacniających takie zrozumienie mogłoby być ustanowienie wzajemnych stażów dla osób przygotowujących się do zawodu sędziego i adwokata (asesorów / aplikantów), odpowiednio w kancelariach i sądach. Jeżeli takie rozwiązanie zostanie wprowadzone, ważne jest, aby zagwarantowany był wymóg niezawisłości i bezstronności systemu sądownictwa, oraz by staże takie organizowane były w przejrzysty sposób.
24. Relacje pomiędzy sędziami adwokatami powinny zawsze mieć na uwadze zachowanie bezstronności sądu oraz wizerunku bezstronności. Sędziowie i adwokaci powinni być tego w pełni świadomi, zaś odpowiednie zasady proceduralne i etyczne powinny chronić taka bezstronność.
25. Zarówno sędziowie jak i adwokaci cieszą się wolnością wypowiedzi na mocy Artykułu 10 Konwencji.
Od sędziów wymaga się jednak zachowania poufności rozważań sądu oraz ich bezstronności, co oznacza, między innymi, że muszą oni powstrzymywać się od komentowania postępowań oraz pracy adwokatów.
Swoboda wypowiedzi adwokatów również ma swe ograniczenia, mające na celu zachowanie, stosownie do postanowień Artykułu 10, paragraf 2 Konwencji, autorytetu i bezstronności wymiaru sprawiedliwości[2]. Szacunek wobec kolegów, poszanowanie praworządności oraz uczciwego wymiaru sprawiedliwości - zasad (h) oraz (i) Karty podstawowych zasad europejskich zawodów prawniczych CCBE - wymaga powstrzymania się od nadmiernej krytyki kolegów, poszczególnych sędziów oraz postępowań i orzeczeń sądowych.
V. ZALECENIA
CCJE potwierdza raz jeszcze, że „wyznawanie powszechnie uznanych zasad prawnych oraz wartości etycznych przez wszystkie osoby zawodowo zaangażowane w procesy prawne ma kluczowe znaczenie dla właściwego wymierzania sprawiedliwości”, i określa następujące zalecenia:
I. CCJE zaleca, by państwa przyjęły właściwe postanowienia proceduralne, które muszą definiować działania sędziów i adwokatów oraz upoważniać sędziów do skutecznego wdrażania zasad uczciwego procesu oraz zapobiegać prowadzeniu przez strony taktyki nieuprawnionego jego opóźniania. Rada zaleca również, by sędziowie, adwokaci oraz petenci sądów byli konsultowani przy projektowaniu takich postanowień, oraz by takie ramy proceduralne były poddawane regularnej ocenie.
II. CCJE wspiera międzynarodową wymianę doświadczeń pomiędzy sędziami i adwokatami, w celu opracowania „najlepszych praktyk” w obszarze ram proceduralnych, uwzględniając jednakże różne tradycje społeczne i prawne poszczególnych, zaangażowanych w taką wymianę krajów.
III. CCJE zaleca, by sędziowie organizowali posiedzenia poświęcone zarządzaniu poszczególnymi sprawami, w ramach odpowiednich regulacji proceduralnych, oraz by prowadzili, we współpracy ze stronami, kalendarze postępowań, np. określając etapy postępowania, wyznaczając uzasadnione i właściwe ograniczenia czasowe oraz określając metody i terminy składania materiałów i dowodów pisemnych oraz ustnych.
IV. CCJE zaleca ustanowienie linii komunikacji pomiędzy sądami i adwokatami. Sędziowie i adwokaci muszą być w stanie komunikować się na wszystkich etapach postępowania. CCJE uważa, że państwa powinny wprowadzić systemy ułatwiające komunikację komputerową pomiędzy sądami i adwokatami.
V. W celu zaspokojenia potrzeb stron, CCJE zaleca dokonanie ustaleń zmierzających do polubownego rozwiązywania sporów. Rada uznaje, że zrozumienie roli sędziów i adwokatów w polubownym rozwiązywaniu sporów na drodze pojednania lub mediacji jest czynnikiem o kluczowym znaczeniu dla tego typu podejścia, oraz, że w takim zakresie, w jakim jest to możliwe, należy przeprowadzać wspólne szkolenia dotyczące różnych sposobów polubownego rozwiązywania sporów.
VI. CCJE zaleca rozwijanie pomiędzy sędziami i adwokatami dialogu i wymiany dotyczącej ich wzajemnych relacji, na szczeblu instytucjonalnym (zarówno krajowym jak i międzynarodowym), przy jednoczesnym uwzględnieniu zasad etycznych obowiązujących zarówno sędziów jak i adwokatów. Dialog taki winien wzmacniać wzajemne zrozumienie i poszanowanie roli każdej ze stron, z poszanowaniem niezawisłości zarówno sędziów jak i adwokatów.
VII. CCJE uważa, że odpowiednie, wspólne szkolenie dla sędziów i adwokatów dotyczące spraw leżących w obszarze ich wspólnego zainteresowania może poprawić poziom jakości oraz efektywności postępowań.